آشنایی با شهر اقلید

آشنایی با شهر اقلید

اقلید شهری است در شمال استان فارس. این شهر مرکز شهرستان اقلید است. اقلید دارای محله‌هایی مثل باغنو و باغستان و ارجمان است. جمعیت این شهر بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۵۱٫۳۲۹ نفر بوده است .اقلید حدودا ۲۵۰ کیلومتر با اصفهان و ۲۵۰ کیلومتر با شیراز، ۲۰۰ کیلومتر با یزد و ۱۶۰ کیلومتر با یاسوج فاصله دارد

علت نامگذاری
درباره واژه اقلید گمانهایی چند وجود دارد اما گمانی که بیشتر تاریخ نویسان نسبت به آن اتفاق نظر دارند،این واژه همانا عربی شده واژه کلید است. در گویش مردم نیز به صورت کلید و کلیل هنوز به کار می‌رود که گونه‌ای از واژه اکلیل است.

پیشینه تاریخی
از آنجا که اقلید ششمین شهر مرتفع ایران و مرتفع‌ترین شهر استان فارس به شمار می‌رود تا جایی که این ارتفاعات به علت مشرف بودن و جایگاه فلاتی شکل آن بر سرزمین فارس در ادوار گذشته بوده، موقعیت و تسلط خاص دفاعی داشته و دارای پایگاه نظامی بوده، به گونه‌ای که فتح آن به منزله تصرف تمام خاک فارس بشمار می‌آمده است و بدین ســبب آن را کلــید فارس گفته اند.

پیشینه منطقه با توجه به نشانه‌هایی که در دسترس است به پایان دوره نوسنگی یعنی یک هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. آثار تاریخی مانند حوضچه دختر گبر، کتیبه تنگ براق، کوشک زر، کتیبه کوه بل، باتلاق گور بهرام و چشمه شیرین، تل باکون (بکان) و چند نشانه کوچک و بزرگ دیگر گواه بر قدمت تاریخی این قلمرو است. بر خلاف امروز که اقلید در حاشیه قرار گرفته است، در گذشته جاده اصلی اصفهان ـ شیراز از اقلید می‌گذشته است وبهمین دلیل نقشی مهم‌تر و کلیدی تر از سایر شهرستانها در تحرک فعالیتهای اقتصادی واجتماعی سرزمین پارس داشته است. این شهر زمانی گوشه‌ای از شاهنشاهی هخامنشیها به نام آزارگاتا و مرکز تربیت اسب جنگی کوروش به شمار می‌آمده است.

بزرگان و نام آوران اقلید
از اقلید بزرگان چندی برخاسته‌اند از جمله:

۱ علی ابن محمود اقلیدی: خطاطی معروف و توانا که به مدت ۳ ماه در سال ۷۱۴ هـ ش نسخهء نفیس از روی کتاب مولانا خطاطی و در ترویج آیین مولویه همت داشته است. ۲ محمد ابن احمد اقلیدی فارسی : صاحب کتاب جواهر الحدیث که از محمد پیامبر اسلام نقل کرده است. ۳ شیخ عبد العزیز اقلیدی: امامی متبحر در فنون علمیه خصوصا علم فقه و حدی و اول کسی است که بساط علم را در شیراز مبسوط نموده و در سال ۶۱۰ هـ ش وفات یافت و در قبرستان باهلیه مدفون است.

۴ شیخ عبد الرحمن محمد ابن اقلیدی: از زاهدان عصر خود بود و از علوم ظاهری نصیبی وافر و حظی متکاثر داشت و درهای فتوحات بر وی گشوده بود. او نیز متوفی به سال ۵۶۵ هـ ش است.

۵ شیخ عبدالله ابن احمد اقلیدی خالدی: عالمی فقیه بود و در صدق و صفا سخن می‌گفت و در سال ۶۱۵ هـ ش در شیراز وفات یافت و در مقبرهء شیخ کبیر (ابن حفیف)مدفون است.

۶ عبد السلام اقلیدی: دستور ارشاد از شیخ جنید داشته و در ترویج طریقت صفوی نقش مهمی داشته است.

۷ درویش کمال اقلیدی: جزء سلسله حروفیه بوده که در سال ۱۰۰۲ هجری به دستور شاه عباس به قتل رسیده است.

۸ شیخ السلام اقلیدی: رهبری نهضت جنوب را علیه انگلیسی‌ها بر عهده داشت و در ایجاد وحدت میان مردم اقلید نقش مهمی داشته است.

۹ شیخ مهدی فقیه اقلیدی: که در سده اخیر می‌زیسته و عارفی وارسته و مجتهدی بزرگ با جایگاهی ممتاز در نزد اهالی اقلید بوده است و هم اوست که در هنگام سلام نمازجواب سلام را از محمد ابن عبد الله می‌شنیده است. نقل است که در حرم ائمه‌ای داخل نمی‌شد مگر آنکه جواب سلام خویش را از آن امام می‌شنید، و زهد و توکل او به عنایت الهی سبب داشته است که در عبادت و فقاهت زبانزد خاص و عام گردد.

۱۰ دو شاعر بزرگ اقلید به نامهای غلام حسین روحانی سراج و روح الامین نیز در نزد مردم معروفند.

۱۱ خواجه کافی زاویه دار معوف در قرن هفتم است که اموال خویش را در سبیل خیرات و مبرات و ابناء سبیل خرج می‌کرده است.

۱۲ شاه محمد پیر غیب اقلیدی استاد محمد نجار اقلیدی از منبت کاران بنام و هنرمندان معروف بوده اند.

اقلید از منظر تاریخ
شرحی بر اقلید کهن در کتاب پرتو وحید در اسرار تخت جمشید همانطور که قبلاً اشاره شد معنای کلمه آزارگارتا را از اقلید تا آسپاس نگاشته و کار مردم را کشاورزی و دامداری بخصوص تربیت اسب جنگی قلمداد نموده است. این برنامه بخصوص با روند زندگی مردم مطابقت دارد چرا که در زمان هخامنشیان از اسبان جنگی این منطقه استفاده می‌شده است. در کتابهای دیگر قدمت اقلید را بر دورهء ساسانیان نسبت داده، این مورد با توجه به سنگ نوشته‌های تنگ براق و حوضچه دختر گبر عنوان شده و در کتابهای دیگر از اکلیل و اکلیات نام برده شده است و با احتمال زیاد همان کلمه اکلیل و اکلیل است که به مرور زمان به اقلید تغیر نام یافته است و در کتابهای زیادی از اقلید نام برده شده است. وجود آثار مانده از تل نقاره خانه در شمال اقلید قدمت آن را به دوره هخامنشیان و آثار و بقایای موجود در منطقه قدمت شهرستان را قبل از دوران تاریخی می‌رساند. جمعیت شهرستان در آخرین سرشماری حدود یکصد هزار نفر بوده که در زمان ییلاق حدود هفتاد هزار نفر عشایر به آن افزوده می‌شود. زبان مردم اقلید فارسی است اما به خاطر وضعیت منطقه، لهجه‌های متفاوتی دارند. آداب و رسوم مردم اقلید با توجه به ویژگی‌های مخصوص خود بیشتر به آداب و رسوم مردم فارس می‌ماند. از نظر زندگی و برخورد با مردم منحصر به فرد است، منجمله خون گرم بودن، زود آشنا شدن، با نیتی پاک و باطنی با صفا با میهمان بر خورد کردن و در مورد بعضی از مراسم مانند عروسی، عزاداری، عید نوروز، عید غدیر و سایر برنامه‌ها با ظرافتی خاص برنامه ریزی کرده که مورد توجه و منحصر بخود است. اقلید را در زمان قــدیم حصاری بوده است که در اصطلاح عوام به آن ماربست گفته می‌شود قسمتی از آثار و بقایای آن هنوز بر جای است و این بیانگر این قضیه است که اطراف شهر دیواری بوده، مردم برای حفاظت از شهر در پشت دیوار سنگر می‌گرفته ونگهبانی می‌داده‌اند و هیچ احدی بدون اجازه حق ورود به شهر را نداشته اند، در بعضی از محلها دروازه‌هایی به فراخور وجود داشته، ورود و خروج از آن محل صورت می‌گرفته است. از ابتدای ورود به اقلید تا محل فعلی میدان شهدا (یا قلعه میدان اسبق) کانالی بوده که این کانال در زیر زمین حفر و به صورت بسته بوده که مردم به آن آدربسته (یا هادربسته) می‌گویند (هادر در لفظ اقلیدی به نام نگهبان است)، این کانال شعباتی به تعدادی از محل‌ها داشته است و در هر چند صد متر یک روزنه برای عبور هوا در آن تعبیه شده است. استفاده از این کانال در زمان حمله دشمن به خاطر محفوظ ماندن آذوقه و نیز حمله ناگهانی از پشت به دشمنی که وارد منطقه شده است حفر گردیده، هنوز آثار آن وجود دارد. در محل تقر اقلید آثار و بقایای یک استخر عظیم وجود دارد که آن در عوام سخل گزین یا سخر آدربسته گویند و بیانگراین است که در این مکان کاخی بزرگ وجود داشته و این استخر مربوط به کاخ بوده که احتمالاً در آن استخر، آبهای روان منطقه جمع آوری و از آن برای زراعت و غیره استفاده می‌نموده‌اند و نیز به سخل گزین هم معروف است. آثار و بقایای مربوط به عمارات بهرام گور نیز موجود می‌باشد که از قصرهای بهرام در منطقه اقلید بوده است، تونل یا کانال موجود که هنوز آثارش باقی است از مرکز شهر اقلید به این محل امتداد داشته است، با توجه به موقعیت منطقه در آن زمان احتیاج بوده که مکانهایی یا شهرهایی در بعضی نقاط احداث گردد، که کاخ موجود در محل تقر یکی از آن مکانها بوده است که نظامی در اشعار خود هفت گنبد را که موءید وجود کاخهای زمان بهرام عنوان می‌نماید.

منبع
پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران