آب در ايران باستان
در ايران به علت بارندگي ناچيز و كم‌آبي زمين تشنه و قاچ قاچ شده است و كوير لوت و كوير مركزي خالي از حيات است. (متوسط ساليانه باران كمتر از يك سوم متوسط ساليانه باران جهان است). از اينرو آب با تمدن و فرهنگ اين سرزمين سخت عجين شده است و از روزگاران كهن در ايران مورد توجه و احترام مردم ايران بوده است.
در باورهاي اساطيري ديني، در ايران نقش آب بسيار روشن است. به اين صورت كه اوشيدر منجي (گسترش دهندة راستكاري) با توجه به اين كه از دوشيزة باكره‌اي متولد مي‌گردد، فرزند زرتشت پيامبر نيز مي‌باشد. در اين اسطوره، چنين آمده است كه نطفة زرتشت در درياچه‌اي نگاهداري مي‌گردد. هنگام فرا رسيدن به هزار اين نطفه، دختر پانزده ساله باكره‌اي كه در آن درياچه آب‌تني مي‌كند، بارور مي‌سازد و نطفة منجي در رحم او بسته مي‌شود.
در اسطورة ديگري زرتشت در 30 سالگي به كشف و شهود نائل شد و آن هنگامي بود كه در حال برداشتن آب پاك از رودخانه براي فشردن «هوم» بود. احساس كرد كه به كشف و شهودي خواهد رسيد از اين نظر شخصيت مينويي بسيار بزرگي را (بهمن امشاپسند) در برابر خود مي‌بيند و پس از آنكه از بار تن خلاصي يافت او را به حضور فرشتگان (امشاسپندان) بردند و در بهشت تعليمات ديني را فرا گرفت.
آداب و قوانين مربوط به آب
هردوت مورخ يوناني سدة پنجم پيش از ميلاد چنين مي‌نويسد: «ايرانيان در ميان رود بول نمي‌كنند و در آب تفو نمي‌اندازند، در آن دست نمي‌شويند و متحمل هم نمي‌شوند كه ديگري آن را به كثافاتي آلوده كند. احترامات بسياري از آب منظور مي‌دارند.»
استوابون جغرافيدان يوناني در همين مورد مي‌نويسد: «ايرانيان در آب جاري استحمام نمي‌كنند، در آن لاشه و مردار نمي‌اندازند، عموماً آن چه ناپاك است در آن نمي‌ريزند.»
آگايناس مورخ يوناني سدة ششم بعد از ميلاد نيز ستايش آب را به ايرانيان نسبت داده است.
بهره‌وري آب در ايران باستان مقدس بوده و براي پاكيزگي آن، هر فردي موظف بوده چنانچه جسم خارجي در آن ديده، آن را بيرون بياورد.
در ايران باستان مجازات‌هايي براي آلوده كردن آب داشته‌اند از جمله آنكه چنانچه كسي جسدي را در آب جاري مي‌انداخت، مقصر به مجازات اعدام محكوم مي‌شد.
آب در آئين مزديسنا
در آئين مزديسنا عناصر چهارگانه مقدس بوده است و سه فرشته به نام‌هاي آناهيتا (ناهيد) فرشته پاك و مقدس موكل آب، فرشتة نگهبان آب و فرشته باران در ارتباط با آب بوده‌اند.
* آناهيتا - ناهيد كه نام كامل آن اردويسور آناهيتا به معني «رود نيرومند پاك» يا «آب تواناي بي‌آلايش» مي‌باشد. متعلق به گروه فرشتگان و ايزدان آريايي است و ستايش آن جزء آئين ايران قديم بوده است. و فرشته‌اي كه موكل آن است به صورت دختري زيبا ظاهر مي‌گردد.
براساس كرده 3-4 و 5 آناهيتا نطفة مردان و همه نران را پاك مي‌كند و مشيمه زنان را براي زايش پاك مي‌كند (نسل انسان‌ها را سالم نگاه ميدارد)، زايش زنان را ساده مي‌كند و به زن حامله در موقع لازم، شير مي‌دهد و شير زنان را پاك مي‌كند.
در تمام ايران وظيفه آوردن آب از چشمه‌ها و رودها به عهدة زنان است حتي كشيد آب از چاه نيز از جمله وظيفة زنان مي‌باشد. اين عمل مي‌تواند دو دليل عمده داشته باشد:
- چون چشمه‌ها و رودخانه‌ها در گذشته متعلق به ايزد بانوي آب بوده، پس زنان بايستي از آن استفاده كنند.
- احتمال دارد كه آب چشمه‌ها و رودخانه‌ها را مذكر پنداشته باشند.
آناهيتا از ايزدان دين مزديسنا مي‌باشد و در زمان عبادات ومراسم مذهبي ستوده مي‌شده است. بنابراين برخي آتشكده‌هاي مزديسنان، به نام آتشكده آناهيتا بوده است كه براي زنان جاي تقوي و پرهيزكاري بوده است. معبد آناهيتا در همدان، كنگاور، بيشابور و شوش را مي‌توان از جمله مهمترين آنها نام برد.
و در شرايط كنوني كليه آثاري كه به نام دختر (مانند قلعه دختر، قزقلعه، پلدختر، برج دختر، چاه دختر، غار چهل دختر، چاه پيرزن، بي‌بي سه شنبه، نيك بانو و غيره مي‌باشد همه به گونه‌اي در ارتباط با آناهيتا مي‌باشند. ترديدي نيست كه مراسم‌هاي بازمانده در آب و رسوم مردم ايران در اين ارتباط مي‌باشند. مانند سفره بي‌بي سه شنبه و يا مراسم شب عيد نوروز، در سيستان كه دختران شوهر نكرده به كنار هامون مي‌روند، نارگيل مي‌خورند، آواز سر مي‌دهند و هنگام سپيده دم مراسمي را انجام مي‌دهند.
براي آناهيتا در بالاي كوه هرا و كوههاي ديگر در كنار درياها و رودها و آبها قرباني مي‌كرده‌اند و آرزوها و حاجات خود را طلب مي‌كردند.
بنابر نوشته بنونيست كه از يشت‌ها الهام مي‌گيرد: «آناهيتا زن ايزد آبهاي مينوي است و در ميان روشنان و ستارگان جاي دارد، سرشار از توان و آزادگي دليرانه و گردونة چهار اسبه‌اش پيش مي‌تازد، ديوان و جباران و همة موجودات پرگزند را نابود مي‌كند. اهورامزدا پاسداري و نگهباني همه جهان آفرينش را به او واگذار كرده است. همه ايزدان او را ستايش كرده و از او فرو رأي مي‌خواهند. او فرخي و باروري جهان و جانوران را تضمين كرده، گله‌ها و كشتزاران را در پناه خود ميدارد.»
* فرشته نگهبان آب - موسوم به «ايام نپات» فرشته‌اي مذكر است.
* فرشته باران – تيشتر كه در فارسي تير هم گفته مي‌شود فرشته باران مي‌باشد.
گفته‌اند كه در دهه اول تيرماه، تيشتر به صورت جواني 15 ساله درميآيد، در دهه دوم به صورت گاو نري و در دهة سوم به شكل اسبي درميآيد. در مدت سي روز و سي شب در ميان فروغ پرواز مي‌نمايد و از هر يك از تركيب سه‌گانه خويش درمدت ده روز و ده شب باران شديد بباريد.
تيشتر قدرت نيكوكاري است كه در نبرد با اپوش (ديو خشكسالي) كه خراب‌كننده زندگي است درگير مي‌شود. و در سرودي كه به تيشتر اختصاص دارد اين نبرد بازگو شده است.
بندهش در فصل يازدهم مي‌گويد: «زمين پيش از بارندگي تيشتر يك قطعه بود، درياهاي روي زمين از اثر باران‌هاي او به وجود آمد و زمين را به هفت كشور منفصل از هم تقسيم نمود.»
0 نظرات:
ارسال یک نظر